рдЖрдкрд╕ рдоें рдк्рд░ेрдо рдХрд░ो рдоेрд░े рджेрд╢ рдк्рд░ेрдоिрдпों , рдпे рджेрд╢ рдЕрдкрдиा рдШрд░ рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдХो рдХ्рдпों рдЬрд▓ा рд░рд╣े ।
^рдЖрджрд░्рд╢ рджुрдмे рдЕрдиूрдкрдкुрд░^
рджंрдЧे ,реЮрд╕ाрдж ,рдЭрдЧреЬे рд╕े рд╕िрд░्рдл рдиреЮрд░рдд рд╣ाँрде рдЖрдпी рд╣ै । рдЕрдкрдиो рдиे рдЦोрдпा рд╣ै рджूрд╕рд░ों рдиे рдордЬा рд▓िрдпा , рд▓ेрдл्рдЯ рдиेрддा рдЧिрд░ी рдЫोреЬ рджो рднреЬрдХाрдиा рдмंрдж рдХрд░ рджो рджेрд╢ рдХो рдеोреЬा рд╢рд░्рдо рдХрд░ो
рдХाрдиूрди рдоांрдЧрдиे рдХा рдХ्рдпा рдпрд╣ी рддрд░ीрдХा рдеा
рдЕрдкрдиो рдХो рдоाрд░ рдХे рдХ्рдпा рдоिрд▓ा। рдХ्рдпा рджेрд╢ рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдирд╣ी? рджेрд╢ рдоें 10 рдоौрддें рдПрдХ рдмрдЪ्рдЪी рд╢ाрдоिрд▓ । рдХ्рдпा рд╡ो рджेрд╢рд╡ाрд╢ी рдирд╣ी рдеे? рдЖрдкрд╕ी рд▓реЬाрдИ рдоें рджेрд╢ рдЬрд▓ेрдЧा, рдзрд░्рдо рдЯूрдЯेрдЧा ,рдПрдХрддा рдЦрдг्рдбिрдд рд╣ोрдЧी। рдХ्рдпा рдпрд╣ी рдЪाрд╣рддे рд╣ो ?
рдЬिрди рдиेрддाрдУं рдиे рднреЬрдХा рдХрд░ рдиिрдпрдо рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЧрд▓рдд рддрд░ीрдХे рд╕े рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдпे рд░ूрдк рджिрдпा , рдЙрди्рд╣ें рднी рдХрд╣рддा рд╣ूं рдпाрдж рд░рдЦो рдЖрдЬ рд╡ोрдЯ рдХे рд▓िрдП рдЬाрддिрдЧрдд рд╣ो рдЧрдпे рдХिрд╕ рдоुंрд╣ рд╕े рдоांрдЧрдиे рдЬाрдУрдЧे рдЕрдм рдЙрдирд╕े рд╡ोрдЯ , рджेрд╢ рдПрдХ рд╣ो рдЕрдЦंрдб рд╣ो рдк्рд░ेрдо рд╣ो рдпрд╣ी рдиाрд░ा рд▓рдЧрд╡ाрддे рд╣ो рдиा рдоाрдЗрдХ рд╕े рддाрд▓िрдпों рдХी рдЧूंрдЬ рд╕ुрдирдиे рдХो рдХाрди рддрд░рд╕ рдЬाрддे рд╣ैं рдпрд╣ी рдПрдХрддा рдХी рдоिрд╕ाрд▓ рджी рддुрдордиे ।
рддोреЬ ,рдлोреЬ, рдЬрдмрд░рджрд╕्рддी , рд╣рдорд▓ा,рдоौрдд,рд▓ूрдЯ, рдЬैрд╕ी рдШिрдиोрдиी рд╣рд░рдХрдд рдХрд░рд╡ाрдИ рд╡ो рднी рдЕрдкрдиी рд╣ी рдоाрддृ рднूрдоि рдХा рдЕрдкрдоाрди рдХрд░ рд╢рд░्рдо рдирд╣ी рдЖрдИ , рдХ्рдпा рдпрд╣ рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдлैрд╕рд▓ा рдеा рдХी рдЙрдЧ्рд░ рд╣ुрдпे рдФрд░ рдЬाрдирдиे рдХे рдмाрдмрдЬूрдж рдХी рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдХे рд╕ाрдордиे рдмाрдд рдХैрд╕े рд░рдЦрдиी рд╣ै рдЬाрдирдмूрдЭ рдХे рдЬрд▓рд╡ाрдпा рджेрд╢ рдХो ।
рдкूрд░ी рдХрд╣ाрдиी рдХेрд╕ рдХी рдПрдЯ्рд░ोрд╕िрдЯी рдПрдХ्рдЯ рдкूрд░ा рдкреЭें।
*рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдХेрд╕ рдХ्рд░рдоांрдХ 416/ 2018 - рд╕ाрд░ांрд╢*
рдЧрд╡рд░्рдирдоेंрдЯ рдХॉрд▓ेрдЬ рдСрдл рдлाрд░्рдоेрд╕ी рдХрд░ाрдб рдХे рдПрдХ SC ST рдЬाрддि рдХे рд╕्рдЯोрд░ рдХीрдкрд░ рдХी рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдЧोрдкрдиीрдп рд░िрдкोрд░्рдЯ рдоें рдЙрдирдХे рд╕ीрдиिрдпрд░ рдиे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЯिрдк्рдкрдгी рджрд░्рдЬ рдХी। рд╕्рдЯोрд░ рдХीрдкрд░ рдиे рдЙрдирдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз SC ST рдПрдЯ्рд░ोрд╕िрдЯी рдПрдХ्рдЯ рдХे рддрд╣рдд FIR рдкुрд▓िрд╕ рдоें рджрд░्рдЬ рдХрд░ рджी। рдкुрд▓िрд╕ рдиे рдЙрди рдЕрдзिрдХाрд░िрдпो рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдСрдл рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓ рдПрдЬुрдХेрд╢рди рд╕े рдЕрдиुрдорддि рдоांрдЧी рдЬिрд╕े рдоंрдЬूрд░ рдирд╣ीं рдХी рдЧрдИ । рдЗрд╕рдХे рдХрд░ीрдм 5 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдЙрдХ्рдд рд╕्рдЯोрд░ рдХीрдкрд░ рдиे рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдЯेрдХ्рдиिрдХрд▓ рдПрдЬुрдХेрд╢рди рдХे рд╡िрд░ुрдз्рдж FIR рджрд░्рдЬ рдХрд░рд╡ा рджी। (рдкेрдЬ 3 ,4). рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдиे рдЕрдЧ्рд░िрдо рдЬрдоाрдирдд рд╣ेрддु рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рдпाрдЪिрдХा рдкेрд╢ рдХी рдЬिрд╕ рдкрд░ рдХेрд╕ рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪा।
рдПрдЯ्рд░ोрд╕िрдЯी рдПрдХ्рдЯ рдоें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдХृрдд्рдпों рдХो рдЕрдкрд░ाрдз рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै I рдЬैрд╕े, рдЙрдирдХा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХрд░рдиा, рдЬाрди рдмूрдЭ рдХрд░ рдЙрди्рд╣े рд╕ाрд░्рд╡рдЬाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдпा рдк्рд░рддाреЬिрдд рдХрд░рдиा,, рдЗрдд्рдпाрджि.
рд╡िрд╡ाрдж рдХा рд╡िрд╖рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рд╕ेрдХ्рд╢рди 18 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдпрджि рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдпрджि рдХिрд╕ी рдХी рд╡िрд░ुрдж्рдз FIR рдХी рдЬाрддी рд╣ै рддो рдЙрд╕े рдЕрдЧ्рд░िрдо рдЬрдоाрдирдд рдирд╣ीं рдоिрд▓ рд╕рдХрддी . рдЗрд╕рдХा рдпрд╣ рднी рдЕрд░्рде рдиिрдХाрд▓ा рдЧрдпा рдХी рдпрджि рдХोрдИ рдХंрдкрд▓ेंрдЯ рдХрд░े рддो рдЙрд╕े FIR рджрд░्реЫ рдХрд░ рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ै рднрд▓े рд╣ी рдмाрдж рдоें рдХोрд░्рдЯ рдоें рдХेрд╕ рдЭूрдаा рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдкрд░ рдЙрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЬेрд▓ рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा।
рд╡िрдбрдо्рдмрдиा рдпे рд╣ै рдХि рд▓ूрдЯ, рдбрдХैрддी, рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ , рд╣рдд्рдпा рдЬैрд╕े рдЖрд░ोрдкों рдоें рднी рдЕрдЧ्рд░िрдо рдЬрдоाрдирдд рдоिрд▓ рд╕рдХрддी рд╣ै рдкрд░ рдПрдЯ्рд░ोрд╕िрдЯी рдПрдХ्рдЯ рдХे рддрд╣рдд рдирд╣ीं. (рдлैрд╕рд▓े рдХा рдкृрд╖्рда 15 рдПрд╡ं 24). рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХा рджुрд░ूрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдмреЬी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдХेрд╕ рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╢ाрд╕рдХीрдп рдПрд╡ं рдЕрд░्рдзрд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡рдХों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рд╡ाрд░्рдерд╡рд╢ рдлाрдЗрд▓ рдХिрдпे рдЧрдП рд╣ैं।
рдиेрд╢рдирд▓ рдХ्рд░ाрдЗрдо рд░िрдХॉрд░्рдбрд╕ рдм्рдпूрд░ो , рдоिрдиिрд╕्рдЯ्рд░ी рдСреЮ рд╣ोрдо рдЕрдлेрдпрд░्рд╕ рдХे рдбाрдЯा (рдХ्рд░ाрдЗрдо рдЗрди рдЗंрдбिрдпा 2016- рд╕ांрдЦ्рдпिрдХी) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рд╖ 2016 рдоें SC рдХेрд╕ेрд╕ рдоें 5347 рдХेрд╕ рдПрд╡ं ST рдХे 912 рдХेрд╕ рдЭूрдаे рдкाрдП рдЧрдП. рд╡рд░्рд╖ 2015 рдоें 15638 рдоें рд╕े 11024 рдХेрд╕ेрд╕ рдоें рдЖрд░ोрдк рдоुрдХ्рдд рдХрд░ рджिрдП рдЧрдП , 495 рдХेрд╕ рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдП рдЧрдП (рдкृрд╖्рда 30)। рд╡рд░्рд╖ 2015 рдоें рдХोрд░्рдЯ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд╖्рдкाрджिрдд рдХेрд╕ рдоें рд╕े 75 % рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХेрд╕ рдоें рдпा рддो рдЖрд░ोрдк рд╕िрдж्рдз рдирд╣ीं рд╣ुрдпे рдпा рдХेрд╕ рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдП рдЧрдП (рдкृрд╖्рда 33 )।
рдХोрд░्рдЯ рдиे рдХрд╣ा рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдХे рд▓िрдП рдмрдиे рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХा рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕े рд╡्рдпрдХिрддрдЧрдд рд╢рдд्рд░ुрддा рдХे рдХाрд░рдг рдмрджрд▓ा рд▓ेрдиे рдпा рдм्рд▓ैрдХрдоेрд▓ рдХрд░рдиे рдХा рд╣рдеिрдпाрд░ рдмрдирдиे рдирд╣ीं рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП. (рдкृрд╖्рдЯ 25 ). рдХाрдиूрди рдиिрд░рдкрд░ाрдз рдХो рдмрдЪाрдиे рдПрд╡ं рджोрд╖ी рдХो рджंрдб рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ै. рдЕрддः рдпрджि рдк्рд░рдердо рджृрд╖्рдЯ्рдпा рдХिрд╕ी рдиे рдЕрдкрд░ाрдз рдирд╣ीं рдХिрдпा рд╣ै рддो рд╕िрд░्рдл рдХिрд╕ी рдХे рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧा рджेрдиे рдоाрдд्рд░ рд╕े рд╕ेрдХ्рд╢рди 18 рдХे рддрд╣рдд рдЕрдЧ्рд░िрдо реЫрдоाрдирдд рди рджेрдиा рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдоूрд▓ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХा рд╣рдирди рд╣ोрдЧा. рдпрджि рдРрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рддो рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡рдХों рдХा рдХाрд░्рдп рдиिрд╖्рдкाрджрди рдХрдаिрди рд╣ोрдЧा। рд╕ाрдоाрди्рдп рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рднी рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рддрд╣рдд рдЧрд▓рдд рдХेрд╕ рдоें рдлंрд╕ा рджेрдиे рдХी рдзрдордХी рджे рдХрд░ рдм्рд▓ैрдХ рдоेрд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। (рдкृрд╖्рда 67 ) .
рдЕंрддрддः рдХोрд░्рдЯ рдиे рдХрд╣ा рдХी рдПрдЯ्рд░ोрд╕िрдЯी рдПрдХ्рдЯ рдХे рдХेрд╕ рдоें рдЕрдЧ्рд░िрдо реЫрдоाрдирдд рджेрдиे рдкрд░ рдХोрдИ рд░ोрдХ рдирд╣ीं рд╣ै рдЕрдЧрд░ рдк्рд░рдердо рджृрд╖्рдЯрдпा рдХेрд╕ рджुрд░्рднाрд╡рдиाрд╡рд╢ реЮाрдЗрд▓ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ो। рдиिрд░рдкрд░ाрдз рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдЧрд▓рдд рдЖрд░ोрдкों рдХे рджुрд╖्рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдбी рдПрд╕ рдкी рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдордпрдмрдж्рдз рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдЬांрдЪ рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП рдПрд╡ं рдХेрд╕ рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдЧिрд░реЮ्рддाрд░ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХे рд╣ो рд░рд╣े рджुрд░ूрдкрдпोрдЧ рдХे рдордж्рджेрдиреЫрд░ рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡рдХों рдХो рдмिрдиा рдиिрдпुрдХ्рддिрдХрд░्рддा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХी рдЕрдиुрдорддि рдХे рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХेрдЧा। рдЧैрд░ рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡рдХों рдХे рдХेрд╕ рдоें рдЬिрд▓े рдХी рд╡рд░िрд╖्рда рдкुрд▓िрд╕ рд╕ुрдкрд░िंрдЯेंрдбेंрдЯ рдХी рдЕрдиुрдорддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрдЧी. (рдкृрд╖्рда 86 87)।